تالاب لیپار – جاذبه های گردشگری چابهار
تالاب‌ها از جمله شگفتی‌ها و گنجینه‌های طبیعی به شمار می‌روند و در تنظیم آب و هوا، کاهش گرد و غبار و جذب گردشگران به مناطق مختلف نقش مهمی ایفا می‌کنند. این اکوسیستم‌های طبیعی و گاهی مصنوعی، به عنوان زیستگاه امنی برای بسیاری از گیاهان و جانوران شناخته می‌شوند. تالاب لیپار، که به دریاچه صورتی نیز معروف است، یکی از تالاب‌های ایران و از جاذبه‌های گردشگری چابهار به شمار می‌آید.
تالاب لیپار کجاست؟
تالاب لیپار یکی از معروف‌ترین تالاب‌های ایران به شمار می‌آید. این جاذبه منحصر به فرد در کرانه دریای عمان و در شرق چابهار، در جاده ساحلی چابهار به گواتر و در نزدیکی روستای لیپار واقع شده است. روستای لیپار جزو بخش مرکزی شهرستان چابهار محسوب می‌شود. تالاب لیپار که در یک تنگه صخره‌ای و مشرف به دره‌ای زیبا قرار دارد، با رنگ خاص خود توجه‌ها را به خود جلب کرده و به عنوان عروس چابهار شناخته می‌شود.
این تالاب به دلیل تجمع آب اقیانوس عمان در میان دو کوه به وجود آمده و اکوسیستم منحصر به فردی را شکل داده است. تالاب لیپار با ظاهری زیبا و جذاب، یکی از شورترین آب‌های جهان را داراست. وسعت و رنگ این تالاب بسته به شرایط محیطی در زمان‌های مختلف تغییر می‌کند؛ در فصول پرباران، وسعت آن به حدود ۱۰ هکتار می‌رسد و طول آن بیش از ۱۴ کیلومتر است.
تالاب لیپار یکی از عجایب ایران است که در فاصله ۲۰ کیلومتری شرق (۲۵ دقیقه رانندگی) از مرکز شهر ساحلی چابهار قرار دارد. برای رسیدن به این تالاب در بلوار قدس چابهار حرکت کنید تا به فلکه مادر برسید. در این فلکه به‌سمت بلوار اقیانوس تغییر مسیر دهید؛ سپس دور بزنید و وارد جاده ساحلی چابهار به گواتر شوید. نام این جاده در نقشه مسیر ۹۸ است. پس از حدود ۱۸ کیلومتر رانندگی در این جاده ساحلی، به روستای رمین و سپس تالاب صورتی لیپار می‌رسید.
درباره تالاب لیپار
معنی واژه لیپار : واژه “لیپار” از دو قسمت “لیپ” و “آر” تشکیل شده است. “لیپ” به معنای خاروخاشاک رودخانه و “آر” به معنای آب رودخانه است. با توجه به اینکه در روستای لیپار، آب رودخانه به همراه خاروخاشاک آن به دریا می‌ریزد، این نام برای آن انتخاب شده است. همچنین، در زبان بلوچی، “لیپار” به محل تلاقی آب رودخانه و دریا اشاره دارد و این واژه موقعیت این تالاب و روستا را به خوبی توصیف می‌کند.
درباره شکل‌گیری تالاب لیپار دو روایت متفاوت وجود دارد. برخی از ساکنان محلی بر این باورند که این تالاب به‌طور طبیعی و به‌دلیل باز شدن مسیر خورها به تدریج شکل گرفته است. در مقابل، گروهی دیگر معتقدند که ایجاد این تالاب به فردی به نام «دادکریم شیخ‌زاده» از اهالی روستای «دمبدف» نسبت داده می‌شود.
طبق روایت دوم، تالاب لیپار در سال ۱۳۶۲ هجری شمسی (معادل ۱۳۸۱ میلادی) ساخته شده است. این پروژه با همکاری اهالی، سرمایه‌گذاری شخصی دادا کریم شیخ‌زاده و حمایت وزارت نیرو (از طریق تأمین ماشین‌آلات) به انجام رسیده تا آب‌های سطحی ناشی از بارش‌ها را مدیریت کند.
در سال‌های ابتدایی تأسیس تالاب لیپار، بارش‌های خوبی در منطقه رخ داد و تالاب پرآب و اطراف آن سرسبز شد. در این دوران، پرندگان زیادی به‌عنوان ساکنان دائمی یا موقت در این تالاب حضور داشتند. متأسفانه، خشکسالی‌های اخیر تهدیدی جدی برای حیات این تالاب به شمار می‌آید و وسعت و شکل دریاچه در حال تغییر است.
چرا تالاب لیپار صورتی است؟
دلیل اصلی شهرت و محبوبیت تالاب لیپار در چابهار، رنگ صورتی مایل به قرمز آن است. این رنگ به واسطه ترکیب شوری بالای آب دریاچه و نوع خاصی از جلبک‌ها به وجود می‌آید. جلبک «دونالیلا سالینا» (Dunaliella salina) که به شوری زیاد مقاوم است، در آب این دریاچه رشد می‌کند و در تعامل با گروهی از باکتری‌ها به نام «هالوباکتری» (halobacteria) باعث تولید کاروتنوئید (رنگدانه) صورتی می‌شود. به طور کلی، عوامل مختلفی در ایجاد شرایط مناسب برای شکل‌گیری دریاچه‌های صورتی تأثیر دارند؛ از جمله آب و هوا، نوع خاک بستر دریاچه و میزان شوری آب که محیط مناسبی برای رشد این نوع جلبک و زندگی این باکتری‌ها فراهم می‌آورد.
افزایش بی‌رویه جمعیت برخی جلبک‌ها در یک محیط آبی به پدیده‌ای به نام «کشند سرخ» یا «آب‌سرخه» (Red Tide) منجر می‌شود. در این حالت، رشد این جلبک‌ها به شدت افزایش یافته و با تولید سموم، باعث کاهش شدید اکسیژن در آب و در نتیجه خفگی و مرگ ماهی‌ها و دیگر موجودات آبزی می‌گردد. با وجود زیبایی ظاهری کشند سرخ که موجب سرخ‌تر شدن آب و جذب گردشگران به تالاب‌های صورتی مانند «لیپار» می‌شود، این پدیده تاکنون خسارات زیادی به ماهیگیران در دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان وارد کرده است.
دلایل تغییر رنگ آب تالاب در طول سال
شرایط محیطی متفاوت، کیفیت آب تالاب و نوسانات فعالیت باکتری‌ها در فصول مختلف باعث تغییر رنگ تالاب می‌شود. در برخی از فصول، رنگ قرمز و سرخ بیشتر نمایان می‌شود و معمولاً در ماه‌های فروردین، خرداد، شهریور، مهر، بهمن و اسفند، آب تالاب به رنگ صورتی مایل به سرخ به نظر می‌رسد. همچنین، رودخانه‌ها و خورهای منتهی به تالاب، مواد آلی و معدنی متنوعی را به دریاچه صورتی وارد می‌کنند که بر میزان فعالیت جلبک‌ها و باکتری‌ها تأثیر می‌گذارد.
جریان‌های دریایی ناشی از طوفان‌های مونسون (پدیده طبیعی در منطقه عمان)، وزش طوفان و گرد و غبار، موجب افزایش فعالیت جلبک‌ها از خرداد تا نیمه شهریور می‌شود. تعداد این جلبک‌ها پس از گذشت چند ماه، در اواخر پاییز به اوج خود می‌رسد که این امر به معنای افزایش غلظت آب دریاچه است. باکتری‌ها توانایی حرکت و شنا کردن ندارند و جابه‌جایی آن‌ها به امواج و جریان‌های آبی مانند جزر و مد وابسته است.
پوشش گیاهی و جانوری تالاب لیپار
موقعیت جغرافیایی ویژه تالاب لیپار شرایط مناسبی را برای رشد گیاهانی نظیر بلوط، گزنه، گز، کهور، چش (نوعی اقاقیا) و نی فراهم کرده است. وجود این گیاهان و رنگ‌آمیزی تالاب، منظره‌ای دلنشین و جذاب ایجاد کرده است. در کنار تالاب لیپار، دشتی به نام «دشتار» واقع شده است. در زبان محلی، دشتار به معنای نامزد یا دختران جوانی است که هنوز ازدواج نکرده‌اند. این دشت به خاطر درختان سرسبز و جوانش به این نام شناخته می‌شود. همچنین، در اطراف تالاب لیپار، پنبه‌های وحشی می‌رویند که بومیان از آن‌ها برای تهیه تشک و بالشت استفاده می‌کنند.
مطالعات علمی و کارشناسی نشان می‌دهد که تالاب لیپار میزبان ۶۴ گونه نرم‌تنان، ۹۳ گونه پلانکتون گیاهی، ۳۱ گونه پلانکتون جانوری، ۸۵ گونه ماهی، ۲۴ گونه سخت‌پوست، ۱۴ گونه مایوبنتوز و ۴۶ گونه مختلف جلبک است.
در این تالاب، پرندگانی همچون فلامینگوهای سفید و صورتی (مرغ آتشین)، پرنده سیاه رنگ چنگر، حواصیل (مرغ ماهی‌خوار)، عقاب دشتی، طاووسکن، کشیم، باقرقره، تیهو و همچنین اردک مرمری که گونه‌ای حفاظت‌شده و در حال انقراض است، به چشم می‌خورند.
بهترین زمان بازدید از تالاب لیپار
موقعیت جغرافیایی مناسب و دسترسی آسان به تالاب لیپار باعث شده است که در طول سال، گردشگران زیادی از این مکان دیدن کنند. با این حال، بهترین زمان برای بازدید از تالاب لیپار از اواسط زمستان تا بهار است. در این دوره، سطح آب و رنگ تالاب بسیار جذاب و دلنشین می‌شود.
در فصل تابستان، معمولاً آب دریاچه کاهش می‌یابد و به دلیل شرایط محیطی تأثیرگذار بر جلبک‌ها، رنگ صورتی آن چندان نمایان نیست. پاییز، فصل مهاجرت پرندگان است و بهترین زمان برای تجربه‌ای مسئولانه و جذاب از پرنده‌نگری در تالاب لیپار به شمار می‌آید. همچنین در زمستان، پرندگان خاصی که در این فصل به تالاب می‌آیند، قابل مشاهده هستند.
یکی از گزینه‌های اقامت در تالاب لیپار، برپایی چادر و کمپ شبانه در اطراف دریاچه است. کمپ گردشگری کوه‌های مریخی یا مینیاتوری که در فاصله ۱۶ کیلومتری تالاب واقع شده، امکانات رفاهی مناسبی برای مسافران فراهم کرده است. همچنین، اقامتگاه بوم‌گردی کپری چیکو در ۱۰ کیلومتری تالاب، هتل لیپار و خانه معلم در شهر چابهار نیز از دیگر گزینه‌های اقامتی در این سفر به شمار می‌روند.
بازدید از تالاب لیپار به صورت رایگان امکان‌پذیر است و شما می‌توانید در هر ساعتی از شبانه‌روز از زیبایی‌های آن لذت ببرید. برای دسترسی به این دریاچه زیبا، لازم است خودروی خود را در جاده ساحلی چابهار به گواتر پارک کرده و به صورت پیاده به سمت تالاب بروید. زمین‌های اطراف دریاچه به دلیل باتلاقی بودن ممکن است باعث گیر کردن خودرو شوند.
تالاب صورتی چابهار هر ساله پذیرای حدود ۱۰۰,۰۰۰ گردشگر است و معیشت ساکنان محلی به این موضوع وابسته است. گردشگران می‌توانند با خرید از بازار محلی تالاب، تجربه شترسواری و اقامت در بومگردی‌ها، نقش مهمی در بهبود اقتصاد منطقه ایفا کنند.
دریاچه صورتی لیپار یکی از پدیده‌های حساس و آسیب‌پذیر طبیعت به شمار می‌رود و مسئولان، ساکنان محلی و گردشگران باید برای حفظ و پایداری آن تلاش کنند. در هنگام بازدید از تالاب صورتی چابهار، هرگز آب دریاچه را آلوده نکنید و زباله‌های خود را در منطقه رها نکنید. گردشگران باید با جانداران ساکن این اکوسیستم منحصر به فرد با احتیاط و احترام رفتار کنند و با رعایت حریم آن‌ها، زیستگاه امن پرندگان را از آلودگی‌های ناخواسته دور نگه دارند.
