جاذبه های کرمانشاه – طاق بستان
طاق بستان یکی از جاذبه‌های برجسته کرمانشاه است که به عنوان یکی از مهم‌ترین نقش‌برجسته‌های باقی‌مانده از دوره ساسانی شناخته می‌شود. این اثر هنری زیبا در شهر کرمانشاه قابل بازدید است و به افرادی که به تاریخ ساسانی و مکان‌های باستانی علاقه دارند، پیشنهاد می‌شود که در سفر به کرمانشاه، حتماً از طاق بستان دیدن کنند و همراه کافه سفر باشند.
استان کرمانشاه با داشتن جاذبه‌های تاریخی متعدد و آب و هوای خنک و مطبوع، به ویژه در فصل تابستان، به یکی از مقاصد محبوب گردشگری تبدیل شده است.
طاق بستان کجاست؟
محوطه تاریخی طاق بستان در دامنه کوهی به همین نام و در شمال شرقی حاشیه کنونی شهر کرمانشاه واقع شده است. برای بازدید از طاق بستان، باید به غرب ایران و استان کرمانشاه سفر کنید. این نقش برجسته در محله طاق بستان قابل مشاهده است.
در گذشته، طاق بستان نام روستایی در فاصله ۹ کیلومتری از شهر کرمانشاه بود. با گذشت زمان و توسعه شهری، این روستا به محدوده شهری پیوست و به یکی از محله‌های کرمانشاه تبدیل شد که اکنون در شمال شرقی این شهر قرار دارد. این مجموعه نقوش بر دامنه کوه و در کنار دریاچه‌ای به نام دریاچه طاق بستان واقع شده است. در گذشته، این منطقه به دلیل آب و هوای دلپذیر و طبیعت زیبا، محلی برای تفریح و شکار شاهان ساسانی بوده و نقش‌های حجاری شده نیز گواهی بر این موضوع است.
مجموعه تاریخی طاق بستان در فصل تابستان از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب و در زمستان تا ساعت ۱۷:۳۰ به روی گردشگران باز است. قیمت بلیط برای بازدیدکنندگان ایرانی ۵۰۰۰ تومان و برای گردشگران خارجی ۲۰۰۰۰ تومان تعیین شده است.
در طول تاریخ، پادشاهان همواره سعی کرده‌اند با استفاده از هنر، شکوه و عظمت خود را نه تنها برای مردم زمان خود، بلکه برای نسل‌های آینده به تصویر بکشند و جاودانه کنند. یکی از روش‌های آن‌ها برای نمایش قدرت و بزرگی، حجاری بر روی صخره‌ها و کوه‌ها و ایجاد نقش برجسته‌هایی از وقایع و رویدادهای مهم بوده است. آن‌ها از هنرمندان می‌خواستند تا وقایعی مانند تاج‌گذاری و پیروزی بر دشمنان را بر بلندای کوه‌ها و روی صخره‌ها حک کنند تا هر رهگذری که از آن نواحی عبور می‌کند، آن‌ها را مشاهده کند.
تاریخچه طاق بستان
پادشاهان ساسانی، تخت جمشید را به عنوان نخستین مکان برای ایجاد تندیس‌های دوران سلطنت خود انتخاب کردند. اما پس از سلطنت اردشیردوم (پادشاه ساسانیان در سال‌های ۳۷۹ تا ۳۸۳ میلادی)، به دستور او و پس از به دست گرفتن قدرت، طاق بستان به عنوان بهترین مکان برای ایجاد سنگ‌نوشته‌های سلطنتی انتخاب شد.
یکی از مهم‌ترین دلایل این انتخاب، موقعیت جغرافیایی طاق بستان است که در مسیر جاده ابریشم، شاه‌راه مهم تجاری آسیا قرار دارد و از طبیعتی بکر و زیبا برخوردار است. در این منطقه چشمه‌ای زیبا و دل‌انگیز وجود دارد که آبی گوارا و مطبوع دارد و به زیبایی محیط اطراف افزوده است. البته در این محوطه بناهای دیگری نیز وجود داشته که اکنون دیگر اثری از آن‌ها نیست. در سمت شرقی نقش برجسته اردشیر، بقایای پلی دیده می‌شود و همچنین سنگ‌نگاره‌ای در سال‌های اخیر در بالای چشمه طاق بستان کشف شده است.
نظرات گوناگونی درباره تاریخچه این مجموعه تاریخی باشکوه وجود دارد که هر یک به نوبه خود جذاب و شنیدنی است. در کتاب مسعودی، حجاری‌های موجود در طاق بستان به عنوان یکی از شگفت‌انگیزترین آثار تاریخی معرفی شده و بیان شده که این منطقه از کشور حدود ۱۳ قرن پیش به عنوان باغ‌های پادشاهان ساسانی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
آرتور کریستنسن نیز طاق بستان را به عنوان زیارتگاه آناهیتا معرفی کرده و بر این باور است که نخستین پادشاهان ساسانی، تا نرسی (نوه یزدگرد سوم و یکی از پادشاهان ساسانی) تصاویر خود را بر روی صخره‌ها و سنگ‌های بزرگ اطراف مجموعه تخت جمشید حکاکی کرده‌اند. برخی باستان‌شناسان و مورخان، قدمت این مجموعه که شامل چندین سنگ‌نوشته (کتیبه‌های سنگی) است را به دوران حکومت پادشاهان ساسانی و به قرن سوم میلادی نسبت می‌دهند.
اهمیت طاق بستان
طاق بستان به لحاظ هنری و تاریخی از ارزش بالایی در نظر تاریخ‌نگاران و باستان‌شناسان برخوردار است و می‌توان عظمت و زیبایی آن را در هنر خلق شده توسط مردان ایران باستان مشاهده کرد. این مجموعه، چندین رویداد تاریخی از دوران ساسانی را به نمایش می‌گذارد و تاج‌گذاری پادشاهان این دوره را به تصویر می‌کشد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:
- تاج‌گذاری اردشیر دوم
- تاج‌گذاری شاپور دوم
- تاج‌گذاری شاپور سوم
- تاج‌گذاری خسروپرویز
- کتیبه‌های سنگی به خط پهلوی
نقش برجسته‌ها و کتیبه های طاق بستان
طاق بستان شامل دو طاق متصل به هم است که از سنگ خام خاکستری رنگ ساخته شده و در دل کوه‌ها حفر شده‌اند. یکی از ویژگی‌های بارز این سنگ‌ها، عدم رشد گیاهان و علف‌های هرز در آن‌هاست. این مجموعه از سه بخش اصلی و مهم تشکیل شده که می‌توان آن‌ها را به عنوان دقیق‌ترین و زیباترین آثار سنگی باقی‌مانده از دوران ساسانی به شمار آورد. این سه بخش عبارتند از:
- «کتیبه تاج‌گذاری اردشیر دوم» که به سال‌های ۳۸۰ تا ۳۸۳ میلادی تعلق دارد.
- «طاق بزرگ» که به ایوان بزرگ معروف است و مربوط به دوران پادشاهی خسروپرویز در سال‌های ۵۹۰ تا ۶۲۸ میلادی می‌باشد.
- «طاق کوچک» که به ایوان کوچک معروف است و به تصویر برجسته شاپور سوم در سال‌های ۳۸۰ تا ۳۸۳ میلادی مربوط می‌شود.
تمامی تصاویر و نقوش حکاکی شده بر روی کتیبه‌ها و سنگ‌های موجود در مجموعه طاق بستان با دقت، ظرافت و مهارت هنرمندان به گونه‌ای طراحی شده‌اند که حتی جزئی‌ترین نکات نیز در آن‌ها قابل مشاهده است. در این مجموعه، تصاویری از نوازندگان دوران ساسانی به تصویر کشیده شده و به نقاشی و موسیقی به عنوان آثار هنری و ارزشمند ارج نهاده شده است.
طاق بستان که به عنوان شکارگاه پادشاهان ایرانی شناخته می‌شود، نخستین سنگ‌نگاره‌ای است که به‌خوبی قواعد و اصول نقاشی را در خود دارد. تصویر خسروپرویز سوار بر شبدیز (اسب سیاه رنگ او) به گونه‌ای در این سنگ‌نگاره حکاکی شده که گویی تابلوی نقاشی زیبا و شگفت‌انگیزی را مشاهده می‌کنید.
هنرمند حکاک، برای تصویر فرد سوار، لباسی طراحی کرده که با نخ‌های طلایی و به شکل هندسی لوزی بافته شده است. به عبارت دیگر، او به طرز بسیار ماهرانه‌ای لباس این سوار را تزئین کرده است. همچنین می‌توان به صحنه شکار گراز شاه اشاره کرد که در آن، شاه لباسی به تن دارد که پارچه‌اش با تصاویری از سیمرغ در نشانه‌های مدور به زیبایی تزیین شده است. در تصاویر پاروزن‌ها نیز نقوش نمایشی قابل مشاهده است.
آسیب‌های طاق بستان
بر اساس نقل قول‌ها، به نظر می‌رسد که فرشی از جواهر در کف طاق بستان گسترده بوده که متأسفانه در زمان حمله اعراب به ایران، به عنوان غنیمت جنگی بین فرماندهان عرب تقسیم شده است. این مجموعه تاریخی بارها مورد تجاوز و حمله قرار گرفته و آسیب‌های زیادی به آن وارد شده است. به ویژه در دوران حضور نیروهای استالین و انگلیسی، تخریب‌ها و خسارت‌های فراوانی به طاق بستان کرمانشاه وارد شده که بسیار تأسف‌بار است.
با وجود این همه آسیب، هنوز هم می‌توان شکوه، عظمت و زیبایی این اثر باستانی را به وضوح مشاهده کرد. کتیبه قاجاری محمد علی میرزا نیز به نوبه خود به این حجاری باشکوه دوران باستان آسیب رسانده است. همچنین، عوامل طبیعی مانند ترک خوردن دیواره‌های طاق به دلیل رانش زمین، به مرور زمان باعث نفوذ آب و تجمع خزه‌ها شده و در نتیجه بخشی از نقوش این طاق‌ها محو می‌شود.
موزه سنگ طاق بستان
پس از بازدید از محوطه طاق بستان، می‌توانید به موزه سنگ این مجموعه که در شمال بلوار طاق بستان واقع شده است، سر بزنید. در این مکان، در فضایی باز، آثار سنگی از دوره‌های ساسانی و اسلامی به نمایش گذاشته شده‌اند. از جمله این آثار می‌توان به سرستون‌های ساسانی با نقش‌هایی از جمله آناهیتا، اهورامزدا و درخت زندگی، و همچنین نیم‌تنه‌ای منتسب به خسرو پرویز و بقایای کاخ قاجاری قصرشیرین اشاره کرد. نام‌گذاری این موزه به “موزه سنگ” به دلیل وجود همین آثار سنگی است.
